Zmysł dotyku

Rozlokowany jest na całej skórze w postaci receptorów, poprzez które doznajemy ucisku, wibracji czy temperatury. Jest naszym pierwszym kontaktem ze światem, gdyż ze zmysłów rozwija się u człowieka właśnie jako pierwszy (8 tydzień życia płodowego). Niemowlęta głównie tym zmysłem poznają otoczenie (80 % bodźców). Dotyk jest podstawą właściwego rozwoju dziecka, jego poczucia bezpieczeństwa i szczęścia, a wręcz poprawnego funkcjonowania wielu układów (oddechowego, krążeniowego, odpornościowego). Także układ nerwowy jest od niego uzależniony, a dotyk ma bezpośrednie przełożenie na inteligencję dziecka, a dokładnie mówiąc pojemność mózgu. W wieku od 3 do 7 lat należy stymulować ten zmysł u dzieci jak najwięcej, gdyż poprzez dotyk proces dojrzewania włókien nerwowych (mielinizacja) ulega intensyfikacji, co przekłada się na tworzenie większej ilości połączeń neuronowych, czyli zwiększenia pojemności mózgu.

Pamiętajmy, że „zapotrzebowanie na dotyk” bynajmniej nie maleje z wiekiem :)

Działanie terapeutyczne zmysłu dotyku

Stymulowanie zmysłu dotyku jest podstawą właściwego rozwoju, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa, szczęścia, wpływa na poprawne funkcjonowanie wielu układów oraz zwiększa ilość połączeń neuronowych, czyli pojemność mózgu. Jego pobudzanie działa relaksująco, uspokajająco, leczniczo – akupresura, zwiększa koncentrację, ma walory poznawcze oraz przywołuje miłe doznania z dzieciństwa.

Współcześnie dzieci mają coraz mniej stymulacji zmysłu dotyku, tym samym przekłada się to na problemy w nauce (mowy, czytania, pisania) i samym rozwoju, na przykład w koordynacji ruchowej. Dlatego u nich stymulowanie zmysłu dotyku jest tak ważne.

Obecnie stosowana jest coraz częściej terapia taktylna, która polega na dostarczaniu bodźców sensorycznych, głównie dotykowych, w celu stymulowania receptorów znajdujących się w skórze. Ma to między innymi wzmacniać i wytwarzać u odbiorcy poczucie własnego ciała.

Źródło: Szpital Dziecięcego św. Ludwika w Krakowie
Zajęcia terapeutyczne w Ogrodzie Botanicznym

Takie ukierunkowane terapie dotykowe mają głównie znaczenie dla osób starszych, chorych, czy niepełnosprawnych. Wywierają najlepszy efekt w przypadku zastosowania ich w otoczeniu przyrodniczym i w formie zintegrowanej ze stymulacją pozostałych zmysłów czyli w postaci hortiterapii. Stymulacje dotykowe największe znaczenie mają dla osób z dysfunkcjami wzroku, którzy w znacznym stopniu poprzez dotyk odbierają świat. Pobudzanie zmysłu dotyku ma ogromne znaczenie w aspekcie rozwoju zdolności manualnych: poprawa precyzji chwytu celowego oraz utrzymania przedmiotów w dłoniach, doskonalenie ruchów skoordynowanych oraz naprzemiennych. Dlatego w terapii ogrodniczej prócz samego „dotykania” ważne są ukierunkowane na pacjenta ogrodnicze zajęcia pielęgnacyjne czy prace florystyczne.

Źródło: Stowarzyszenie „Zielone Dzieci” z Mrągowa
Zajęcia terapeutyczne w ramach programu „Zielone warsztaty”

Dotyk w ogrodzie

Przy uwzględnianiu zmysłu dotyku, w otaczającej nas przestrzeni, kluczową rolę odgrywa kontrast, zróżnicowanie faktur liści, kwiatów, owoców, kory drzew, nawierzchni, użytych materiałów, czy zastosowania wody. Należy brać pod uwagę różne doznania, jak miękkość, twardość, chropowatość, pierzastość, gładkość, szorstkość, puszystość, waga i temperatura.

Z drugiej strony, przy zmyśle dotyku należy też pamiętać czego nie wolno stosować, czyli roślin i elementów kolczastych, ostrych z cierniami oraz takich, które spowodują poparzenia i reakcje alergiczne.

Przykłady roślin

Kilka przykładów roślin dotykowych:

• Czyściec wełnisty – nasza ulubiona roślina w ogrodach sensorycznych;
• Starzec popielny, szarotka alpejska, sasanka zwyczajna;
• Karmnik ościsty;
• Rojniczek pospolity, bergenia sercowata, kopytnik pospolity;
• Miechunka;
• Mikołajek iberyjski;
• Trawy ozdobne, kostrzewy.

Bardzo szczególne w przypadku dotyku są takie rośliny jak rosiczka (lepkie liście) i czułek wstydliwy (mimoza), gdyż reagują na dotyk. Rosiczka zamyka się po dotknięciu, a mimoza składa listki. Takie zjawisko reagowania na dotyk u roślin nazywa się sejsmonastią.

Ogrody dotykowe w ramach ogrodów sensorycznych (ogrody zmysłów)

Ogrody sensoryczne są przestrzenią projektowaną w taki sposób aby zapewnić stymulowanie zmysłów człowieka. Szczególnie te publiczne, należy tworzyć z zachowaniem zasady „projektowania uniwersalnego”, tzn. muszą być dostępne dla wszystkich, w tym osób niepełnosprawnych. Coraz szersze zastosowanie mają terapeutyczne ogrody sensoryczne, które wykorzystywane są w hortiterapii. Ogrody takie bardzo często podzielone są według zmysłów, np. ogród dotyku.

Źródło: Terraform
Stoły przeznaczone do zajęć hortiterapeutycznych dla osób niepełnosprawnych

Ważne jest zapewnienie wszystkim doznań dotykowych. Dlatego rabaty dotykowe muszą być dostępne z różnych poziomów: osoby wysokiej, małego dziecka, czy osoby na wózku inwalidzkim. Dotyk w ogrodach sensorycznych ma podstawowe znaczenie dla osób z dysfunkcją wzroku. Węch i słuch również są bardzo ważne, ale to dotyk ma kluczową rolę przy utracie wzroku.

Ogród dotyku to właściwie dobrana roślinność, ale także bardzo ważną rolę odgrywają inne elementy, takie jak wyposażenie, zastosowane materiały, etc. Pakiet możliwości jest ogromny. Przykładowo stosuje się tzw. ścieżki faktur, ściany wodne.

Ścieżka faktur. Park Doświadczeń w Krakowie

Ściana wodna. Źródło: Sensory Garden w Chicago Botanic Garden

Ważne jest również pamiętanie o przekazywaniu informacji poprzez dotyk. Dla osób z dysfunkcjami wzroku bardzo istotne jest stosowanie tablic z pismem brajla.

Źródło: Sharon’s Sensory Garden w Mendon Ponds Park

Według nas ogrody zmysłów powinny powstawać w różnym otoczeniu: wokół domów, szkół i przedszkoli, firm, wewnątrz biur, na osiedlach, w ramach zieleni publicznej. Ciekawym rozwiązaniem jest ogród sensoryczny przy ośrodku odnowy biologicznej. Ponad wszystko należy je wykorzystywać do terapii ogrodniczej dla osób starszych, chorych, niepełnosprawnych, przy Domach Pomocy Społecznej, Domach Spokojnej Jesieni, szpitalach, sanatoriach, etc.

Zachęcamy do ich tworzenia i zapraszamy do współpracy.